Staand varken op een ton. Verbeelding van het middeleeuwse spreekwoord: ‘daar trekt de zeug de tap uit het vat’ (de zaken verwaarlozen), Aarschot, Onze-Lieve-Vrouwekerk, zitterke. Foto: Jan Verspaandonk
Eikenhout en fotopapier
Laatmiddeleeuwse koorbanken op vintage prints van Hans Sibbelee en Jan Verspaandonk
Museum Het Valkhof – 22 juni t/m 3 oktober 2010
Van 22 juni t/m 3 oktober 2010 presenteert Museum Het Valkhof de tentoonstelling ‘Eikenhout en fotopapier – Laatmiddeleeuwse koorbanken op vintage prints van Hans Sibbelee en Jan Verspaandonk’. Te zien zijn ruim 40 zwartwit foto’s van koorbanken uit Oirschot (Noord-Brabant) en Aarschot (Vlaanderen). Tevens is er een virtuele reconstructie van het verloren gegaande koorgestoelte van Oirschot en zijn er twee spectaculaire, en vanwege hun zeldzaamheid zeer kostbare, bruiklenen in de vorm van originele ‘zitterkens’ (opklapbare zittingen) uit Aarschot.
Spannend aan laatmiddeleeuwse koorbanken is dat deze vaak zijn versierd met voorstellingen die niet alleen vroom, maar ook heel wereldlijk kunnen zijn: van het dagelijks leven en lieflijke taferelen uit de Middeleeuwen, tot spreekwoorden en zelfs gewaagde scènes. De plek voor deze voorstellingen is de misericorde, een steun of console die zich bevindt aan de onderzijde van de opklapbare zitting van een koorbank (Vlamingen noemen ze: ‘zitterkens’).
In 1943 legde de kunstfotograaf Hans Sibbelee (1915-2003) het fascinerende houtsnijwerk vast van de laatmiddeleeuwse koorbanken in de Sint-Petruskerk van Oirschot, Noord-Brabant. Kort daarna brandde deze kerk volledig uit, als gevolg van anti-Duitse beschietingen. Een kwart eeuw later documenteerde de priestergeleerde Jan Verspaandonk (1918-2002) met zijn kleinbeeldcamera het snijwerk van het koorgestoelte in de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Aarschot, Vlaanderen. Zowel de kerkmeubelen van Oirschot als die van Aarschot zijn in de vroege zestiende eeuw gemaakt door de Eindhovense beeldsnijder-schrijnwerker Jan Borchmans. De banken in Aarschot bestaan nog wel.
Sinds vijf jaar wordt er op de afdeling Kunstgeschiedenis van de Radboud Universiteit Nijmegen gewerkt aan het project Stalla. Foto’s van koorbanken worden ontsloten in een wetenschappelijke database, die uiteindelijk alle laatmiddeleeuwse koorbanken uit heel West Europa zal omvatten, zo’n 35.000 foto’s. Het fotowerk van Jan Verspaandonk en het fotografisch oeuvre van Hans Sibbelee zijn opgenomen in dit project.
Alle tentoongestelde foto’s zijn – tenzij anders aangegeven – onderdeel van de collectie van het Centrum voor Kunsthistorische Documentatie, Afdeling Kunstgeschiedenis, Radboud Universiteit Nijmegen.
Museum Het Valkhof, Kelfkensbos 59, Nijmegen, T: 024-3608805, www.museumhetvalkhof.nl
Open: di-vrij: 10-17; za, zo, feestdagen 12-17 uur, gesloten op vrijdag 23 juli
Kosten entree: 17 jaar en ouder € 7,00; 4 t/m 16 jaar € 3,50; 65+ € 5,00; Museumkaart gratis.
