Tentoonstelling ‘Van hun voetstuk – Romeinse beelden opnieuw ontdekt’
Museum Het Valkhof
Van 21 maart t/m 21 juni 2015 presenteert Museum Het Valkhof de tentoonstelling ‘Van hun voetstuk – Romeinse beelden opnieuw ontdekt’. In deze expositie staan honderden restanten van levensgrote bronzen beelden centraal, gevonden langs de noordgrens van het Romeinse Rijk. De tentoonstelling vloeit voort uit een grootschalig internationaal onderzoek. ‘Van hun voetstuk’ laat onder andere de verborgen en imposante pracht van de bronzen beelden zien en de destructie die later volgde. Daarnaast biedt de expositie een kijkje in het complexe productieproces en in het onderzoek naar de beelden. Eén van de topstukken in de tentoonstelling is een bijna twee meter hoog beeld van keizerin Agrippina dat in Herculaneum is gevonden. Het is vrijwel intact overgeleverd en is daarmee één van de weinige complete grote Romeinse bronzen beelden in de wereld.
Groot internationaal onderzoek met verrassende resultaten
Aanleiding voor deze tentoonstelling is een grootschalig internationaal onderzoeksproject waaraan Museum Het Valkhof deelnam samen met ongeveer negentig andere partners. Met geavanceerde technieken werden meer dan 5.500 bronzen fragmenten onderzocht door een team van specialisten. De uitkomsten waren verrassend: de provincies in het noordelijk deel van het Romeinse Rijk bleken vol gestaan te hebben met honderden grote, schitterend uitgevoerde standbeelden van kostbaar brons, soms zelfs nog met restanten van vergulding. Hoewel er meestal slechts fragmenten van over zijn, geven deze beelden een fascinerende inkijk in een verloren wereld. Om deze imposante rijkdom aan een groot publiek te tonen maakte Museum Het Valkhof in samenwerking met het LVR-LandesMuseum in Bonn en het Limesmuseum in Aalen de tentoonstelling ‘Van hun voetstuk’.
Diverse thema’s
De bijzonder vormgegeven tentoonstelling bevat een aantal verhaallijnen. Er wordt uitgebreid aandacht besteed aan het antieke productieproces en de technieken die Romeinse handwerkslieden hanteerden. Met replica’s en begrijpelijke uitleg toont de tentoonstelling bovendien hoe onderzoek is gedaan naar de beeldresten. In een lab kan de bezoeker ook zelf aan de slag gaan met onderzoek. Daarnaast laat ‘Van hun voetstuk’ de beelden in hun alledaagse context van toen (marktplein, legerkamp, tempel, elitewoning) zien. Door middel van reconstructies en sprekende voorbeelden maakt de bezoeker kennis met enkele veelvoorkomende beeldtypes, van elegante godinnen tot indrukwekkende generaals.
Topstukken
Absoluut topstuk van de tentoonstelling is een bijna twee meter hoog beeld van keizerin Agrippina. Het is één van de weinige complete grote Romeinse bronzen beelden in de wereld en het is uniek dat dit beeld nu in Nederland te zien is. Een ander bijzonder object is de kop van de zogenaamde godin ‘Rosmerta’: een vrouwenhoofd gevonden in een waterput bij een Mercuriusheiligdom vlakbij Mainz. De breuklijnen bij de hals wijzen erop dat deze levensgrote kop van een beeld afgeslagen werd. Een paardenkop uit Augsburg vestigt de aandacht op de vele standbeelden van ruiters en wagenspannen die de steden langs de grens gesierd moeten hebben. Van het ooit complete beeld is slechts een deel van de kop van het dier bewaard gebleven, gevonden aan de oever van een rivier.
Publicatie
Bij de expositie verschijnt een publicatie die uitgebreid aandacht besteedt aan de tentoongestelde objecten, de vervaardiging van de beelden en het moderne onderzoek daarnaar.
De tentoonstelling ‘Van hun voetstuk – Romeinse beelden opnieuw ontdekt’ wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het VSBfonds en het Mondriaan Fonds.
Algemene museuminformatie
Museum Het Valkhof, Kelfkensbos 59, Nijmegen, T 024-360 88 05, www.museumhetvalkhof.nl
Open: di-zo: 11-17 uur
Entree: 19 jaar en ouder € 9,00; 6 t/m 18 jaar € 4,50; t/m 5 jaar gratis; Museumkaart gratis.
Agrippina, een ongeschonden bronzen schoonheid
Ze is niet te missen: een imposante vrouw, het lichaam gehuld in een elegant gedrapeerd gewaad, de chic gemodelleerde krullen nog net zichtbaar onder de sluier die haar hoofd bedekt. Het meer dan levensgrote beeld van keizerin Agrippina de Jongere, één van de
topstukken van de tentoonstelling Van hun voetstuk, torent hoog boven de bezoeker uit. Het standbeeld, een bruikleen van het Nationaal Archeologisch Museum van Napels, is in veel opzichten een uniek stuk.
Oorspronkelijk maakte het deel uit van een groep standbeelden van leden van de Julisch-Claudische keizerlijke familie die opgesteld stonden in het theater van Herculaneum in Zuid-Italië. Door de uitbarsting van de vulkaan de Vesuvius in 79 n.Chr. werd het beeld bedolven, waarna het pas in de 18e eeuw, bijna twee millennia later, weer aan het licht kwam. De ramp bleek een gelukkig toeval: waar de meeste bronzen beelden in de loop der eeuwen aan verval, vernieling of omsmelting ten onder gaan, zorgde deze beschermende laag ervoor dat Agrippina relatief ongeschonden de tand des tijds doorstond. Dit beeld is daardoor één van de weinige complete grote Romeinse bronzen in de wereld. Het is bovendien één van de weinige overgebleven vrouwelijke beeld(fragment)en. Andere beelden tonen vooral keizers, ruiters, en redenaars.
Agrippina was bovendien niet zomaar een vrouw. Deze keizerin, befaamd en berucht als ze was, heeft eeuwenlang tot de verbeelding van schrijvers, filmmakers en componisten gesproken. Niet alleen vanwege haar keizerlijke familiebanden – ze was achterkleindochter van Augustus, vrouw van Claudius en moeder van Nero – maar ook door haar tomeloze ambitie, uitzonderlijke macht en dramatische dood. Deze op het eerste gezicht zo ingetogen matrona had een grote invloed op de politiek: de antieke bronnen beschrijven haar als de sturende kracht achter de regeringen van keizers Claudius en Nero. Een dergelijke positie was zeer ongebruikelijk voor een Romeinse vrouw en het overschrijden van deze traditionele grenzen kwam haar dan ook te duur te staan. Haar zoon Nero liet haar vermoorden en in de antieke literatuur wordt Agrippina afgeschilderd als een listig, meedogenloos en gehaat manwijf. Haar ‘onvrouwelijke’ macht staat in schril contrast met de manier waarop ze
uitgebeeld is: in de kuise dracht van getrouwde vrouwen, met dikke lagen kleding en het hoofd gesluierd. De spanning tussen Agrippina’s prominente positie en bescheiden afbeelding in dit beeld roept dan ook vragen op over de rol van vrouwen in de Romeinse tijd.
Het beeld laat daarnaast het antieke productieproces van bronzen beelden zien: de verschillende stappen van vervaardiging zijn nog goed waarneembaar. Zo is aan de wat vreemde verhoudingen van het beeld – het hoofd is te klein voor het lichaam – duidelijk te zien dat lichaam en kop los van elkaar gegoten zijn. Een karakteristiek voorbeeld van de productie van ‘standaard’ onderlijven van beelden, waar dan een gepersonaliseerd hoofd
op geplaatst kon worden. Ook de sporen van de antieke reparaties van kleine gietfouten zijn nog aanwezig: deze werden doorgaans hersteld door middel van het aanbrengen van inlays. De zorgvuldig uitgewerkte wenkbrauwen en haarlokken, tot slot, illustreren de ‘koude nabewerking’ van het beeld: het polijsten en aanbrengen van kleine details na het gieten. Op deze manier belichaamt het beeld van Agrippina als het ware de vele aspecten van
de Romeinse bronsgietpraktijk.
Zelfs na tweeduizend jaar heeft het beeld haar aantrekkingskracht nog niet verloren. Keizerin Agrippina blijft de toeschouwer intrigeren, en wie goed kijkt, kan een glimp opvangen van de vele verhalen die ze in zich meedraagt.
Meer informatie: www.museumhetvalkhof.nl
